Yaşamın Kısa Tarihi

Bu çalışmamızda evrenimizin oluşumundan günümüze kadar gelen öyküsünü, “Yaşamın tarihine” daha fazla vurgu yaparak kabaca anlatmaya çalıştım. Genel bir fikir verebileceğini düşünüyorum.

Büyük Patlama ve Genişleme

Sonsuz-sınırsız, Başlangıçsız-Bitişsiz, sonsuz boyutlu Evrenin bu boyutta Büyük Patlama ile açılmasıyla beraber, algıladığımız boyutun kendisi olarak bu tarafa gelen cehennemi sıcaklıklardaki enerji evrenimizin içeriğini oluşturmuş ve patlamanın etkisiyle evrenin hızla genişlemesine neden olmuştur. Bu genişleme 15 milyar yıldan beri hızlı bir şekilde devam etmekte ve her geçen süre içerisinde evrenimizin daha da soğumasına neden olmaktadır.

Yaratılışın ilk trilyonda bir saniyelik kesirlerinin cehennemi sıcaklıklarında plazma durumundaki evreni meydana getiren 4 temel kuvvet (Çekim, Elektromanyetizma, Güçlü ve Zayıf Çekirdek kuvvetleri) TEK bir kuvvet halindeydi. Genişlemenin ve sıcaklığın azalmasıyla bugün bildiğimiz evrensel kuvvetler, kuvvet alanları, parçacıklar aynı tek alandan oluşmaya-ayrılmaya başladı (veya o alanın farklı görünümleri oluştu). Çekirdek kuvvetlerinin ayrılmasıyla kuark parçacıkları bir araya gelerek çekirdekleri, Elektromanyetik kuvvetin ayrılmasıyla da elektronlar çekirdeklere bağlanıp ilk basit Hidrojen atomlarını meydana getirdiler. Böylece evren, parçacıklar ve parçacıkların yüzdüğü kuvvet alanları olarak ikiye ayrıldı.

Evrenimiz ilk dönemlerinde sadece Hidrojen moleküllerinden meydana gelen bir homojen gaz bulutu halindeydi. Eğer evrenimiz o haliyle kalsaydı ne galaksiler ne de hayat ortaya çıkacaktı. Fakat daha sonra patlamanın enerjisiyle oluşan 200 milyar kadar karadelik (uzay-zaman dokusunu delen yüksek çekim alanları) bu tek homojen bulutu çekim etkisiyle öbekleştirip milyarlarca parçaya ayırdı. Bu çekim odaklarında kümeleşen ve sıkışan gaz bulutları, galaksileri, yıldızları, gezegenleri; yıldızlarda sıkışan bol miktarlardaki hidrojen elementi ise nükleer füzyonla (=çekirdek birleşmesi) diğer elementlerin atomlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. İşte bu farklı elementlerin ortaya çıkıp uzay boşluğuna dağılmasıyla birlikte Dünya benzeri gezegenler üzerinde canlılığın tohumları da atılmış oldu.

Şimdi, bu bölümümüzle biyolojik canlılığın oluşumundan bilinç sahibi varlıkların evrimine kadar yolculuğumuza devam edelim…

Yaşamın Başlangıcı

“Yaşam”ın en temel motivasyonu kendisinden kopyalar çıkartarak kendini geleceğe taşımaktır. Bu taşıma işlemi tüm özelliklerinin kodlandığı-kaydedildiği genetik materyalinin sürekliliği ile sağlanır. Yaşamın diğer bir özelliği de “evrimleşebiliyor” oluşudur. Kristal örgüler, çoğalan kil yapıları da kendilerini kopyalayabilirler, fakat bu sistemler evrimleşemez, yeni koşullara göre adaptasyon sağlayacak genetik değişimlerden geçemezler.

Yaşamın oluşabilmesinin ilk şartı, farklı atomların bir araya gelerek molekülleri ve bu moleküllerin de çeşitli karmaşık molekülleri ortaya çıkarabilmesidir. Moleküler çeşitliliğin yolu birçok sağlam kimyasal bağ yapma kapasitesine sahip elementlerden geçer. Doğada bunu sağlayan elementler, 4 bağ kurma yeteneğine sahip Karbon ve Silisyum atomlarıdır. Silikon ve karbon elementleri biyolojik bilgiyi taşıyacak moleküllerin belkemiğini oluşturabilecek yapıdadırlar. Fakat canlılığın silisyum değil de Karbon temelli olmasının bir nedeni Karbon elementinin oluşturduğu moleküllerin (örn. CO2) suda çözünebilir olması iken silisyumun oluşturduğu moleküllerin  (örn. SiO2) suda çözünemez olmasıdır. Silisyumdan oluşan moleküller bu eksikliklerinden dolayı kimyasal reaksiyonlara yeterince giremez (Silisyum yapılı canlı yoktur). Hayatın su üzerine kurulu olması suyun birçok reaksiyonun gerçekleşmesine ortam hazırlayan kimyasal özelliği nedeniyledir. Ayrıca karbon, silikonun aksine birçok farklı atomla bağ kurarak makromolekül çeşitliliğini sağlayabilecek niteliktedir. Aksine silikonun oluşturduğu büyük moleküller monotondur. Karbon bugün canlıların yapılarında en çok bulunan Azot, Hidrojen, Oksijen, Kükürt elementleri ile kurduğu bağlarla canlılığın oluşabilmesi için gerekli organik moleküllerin oluşumunu sağlamıştır.

Bilim insanları yapmış oldukları deneylerde -adı geçen elementlerin oluşturduğu bileşiklerden olan- metan, amonyak, karbondioksit, su buharı gibi moleküllerin canlılığı meydana getiren yapıtaşlarına (aminoasitler, çekirdek asitleri vs.) ultraviyole ışınları, yıldırım ve ısı gibi enerji kaynaklarıyla dönüşebileceklerini göstermişlerdir.

Ayrıca uzaydan her yıl yeryüzüne düşen toz içinde ve uzaydan gelen meteoritlerde de L-tipi [[[ Aminoasitler polarize ışığı sağa/sola kırma özelliklerine göre L ve D formlarında bulunurlar, fakat canlılarda kullanılan sadece L (ışığı sola kıran) formudur.]]] aminoasitler ve organik maddeler bulunmuştur. Yâni, yaşamın hiçbir doğaüstü müdahaleye gerek kalmadan, kendiliğinden (!) başlayabilmesi için gerekli olan bütün organik madde yeryüzünde bulunmaktaydı.

Moleküler evrimin en zor aşaması bu basit organik yapıtaşlarının/birimlerin nasıl bir araya gelecekleri konusudur. İki organik birim (aminoasit gibi) bir araya gelip birleştiklerinde bir molekül su açığa çıkarırlar. Fakat suyun açığa çıktığı bu reaksiyonların kimya kanunları gereği su ortamında gerçekleşebilme ihtimalleri çok düşüktür. Su, gerekli yapıtaşlarını bünyesinde barındırabilir belki, fakat hayatın başlayabilmesi için daha yoğun ortamlar gereklidir.

Son yıllarda yapılan çalışmalar okyanus diplerindeki [[[Canlılık okyanus diplerinde başlamış olabilir. Dünyanın ilkel dönemlerinde atmosferin olmayışından dolayı yeryüzüne yoğun bir enerji bombardımanı vardı. Bu enerji girişi karmaşık molekülleri parçalar ve hayatın oluşumuna izin vermez. Su, bu radyasyonu tamponlayarak canlılığın gelişebilmesi için koruyucu bir ortam olmuştur.

Okyanus yüzeyine çarpan güneş ışınları suyu parçalayarak oksijenin ayrışmasına neden olmuş, oksijen de daha yüksek katmanlarda ozon gazının oluşmasını sağlayarak koruyucu atmosfer tabakasının milyonlarca yılda oluşumunu gerçekleştirmiştir. Canlı çeşitliliği bu koruyucu katman sayesinde daha sonra karaya doğru geçiş yapacaktır. Oksijenin daha sonraki hızlı artışı ise “sudan oksijen ayrıştırma” reaksiyonunu hücre zarı yüzeyinde gerçekleştirebilen protein moleküllerine sahip bakterilerin evrimiyle gerçekleşmiştir.]]] kil=çamur yüzeylerinin organik yapıtaşlarının bir araya gelip yoğunlaşmasında katalizör [[[Bir kimyasal reaksiyonun gerçekleşmesi için yüksek sıcaklıklar gerekir. Yüksek sıcaklıklar (=yüksek enerji düzeyi) moleküllerin daha hızlı hareket etmesini sağlayarak birbirlerine çarpma olasılıklarını artırır. Bu çarpışmayla eski bağlar kırılır/dönüşür, yeni bağlar ve yeni büyük moleküller oluşur. Canlılarda gerçekleşen biyokimyasal reaksiyonlar ise yüksek sıcaklıklarda gerçekleşemez. Yüksek enerji seviyesini düşürüp reaksiyonların oluşmasını sağlayan ve kendileri değişmeden kalan protein yapılı biyo-katalizörler enzimlerdir.]]] rolde olabileceklerini göstermiştir. Kil molekülleri milyonlarca sayıda organik yapıtaşının (aminoasitler, yağ asitleri, nükleotidler) bağlanıp, tutunmalarını sağlayacak yüzeyi oluştururlar. Böylece çamur yüzeyi sayesinde organik yapıtaşlarının yüksek enerji düzeylerinde rastgele çarpışmalarına gerek kalmadan daha düşük enerji düzeylerinde reaksiyonlar gerçekleşebilir.  İşte bu tip ortamlar canlılığı meydana getirecek olan temel büyük moleküllerin (proteinler, DNA, RNA, yağlar) üretim ortamlarıdır [[[Bütün bu reaksiyonlar, yapıtaşları (Atomlar molekülleri, moleküller daha büyük yapıları) karmaşık molekülleri tesadüfler sonucu değil, tamamen biyokimya kanunlarına bağlı olarak meydana getirirler ve bu kanunlar çerçevesinde canlılık ilerler. Moleküler evrim karmaşık moleküllerin tesadüfen oluştuğunu söylemez.

Eğer bir yerde, yüksek miktarda hidrojen atomu ve karbon atomu varsa, mutlaka ortamda metan gazı (CH4); nitrojen varsa, amonyak (NH3) oluşacaktır. Karbonun metanın, oksijenin olduğu yerde de mutlaka karbon dioksit bulunacaktır; karbon dioksitin, suyun olduğu yerde ise şeker (glikoz, C6 H12 O6) tesadüfen değil, kimya kanunları sonucu sentezlenir.  Aynı şekilde, aynı kanunların kaçınılmaz sonucu olarak oluşan bu yapıtaşlarının birleşmesiyle çeşit çeşit, daha karmaşık polimer (çok sayıda birimlerden=monomer oluşan moleküler zincirler) yapıda moleküller ortaya çıkar. ]]].

Genetik Materyal

Yaşam kendini kopyalayan moleküller üzerine kuruludur demiştik. Yeryüzünde yaşayan tüm canlılar milyonlarca yıldır kendilerinin benzerlerini üretebilmek amacıyla genetik bilgi aracı olarak çift zincirli, heliks şekilli DNA’yı kullanmaktadırlar.

Kendilerinin benzerlerini-yavrularını meydana getirebilmek için tek hücreli veya çok hücreli bütün organizmaların yapılarına en çok kattıkları makromoleküller proteinlerdir. Hücrelerde birçok görevlerde (enzim, reseptör, sinyal molekülü vb.) rol alan Protein moleküllerinin 3 boyutlu yapılarına kavuşabilmeleri, kıvrılabilmeleri için gerekli olan aminoasit sırasının şifreleri DNA’nın diliyle gen adı verilen bölgelerle saklanır ve gelecek nesillere aktarılır. DNA üzerinde bulunan genlerden bir kopya ilgili protein yapılı enzimler sayesinde RNA molekülü şeklinde çıkartılarak (Transkripsiyon) daha sonra hızlı bir şekilde Ribozom adı verilen hücresel aygıtta Protein molekülleri olarak tercüme edilir (Translasyon).

DNA>>>RNA>>>Protein şeklinde akan bu mekanizma yüz milyonlarca yıl önce aşamalı olarak daha basit süreçlerden evrilmiştir. DNA’nın kendini kopyalayabilmesi için protein yapılı enzimlere ihtiyaç vardır. Enzimlerin meydana gelmesi için de DNA’ya ihtiyaç vardır. Yâni biri olmadan diğeri meydana gelmemektedir. Bu mekanizmanın ilkel dünyada kerte kerte nasıl evrilebildiği düşüncesi hâliyle akıllara “ilk olarak tavuk mu yumurtadan, yumurta mı tavuktan çıktı” benzeri bir ikilem meydana getirmektedir.

Bu paradoksun çözümü için birçok araştırmacı ilk kalıtım materyalinin RNA olduğunu düşünmektedir. RNA’nın modern hücrelerde aynı zamanda bir enzim olarak (Ribozimler) [[[“Bütün enzimler Protein yapılıdır” anlayışı da terk edilmiş oldu.]]] da iş görebildiğinin bulunması RNA’nın hem ilk oluşan genetik materyal hem de katalitik aktiviteye sahip, bir enzim rolünü üstlendiğini savlayan “RNA Dünyası” hipotezini güncelleyerek ikileme bir çözüm yolu önermiştir.

Abiyotik (hiçbir canlı organizmanın bulunmaması) şartların oluşturulduğu laboratuar deneyleri kısa RNA zincirlerinin ortamda kendiliğinden oluşabildiğini, oluşan bu kısa RNA dizilerinin monomerlerini içeren bir çözeltide 5-10 nükleotid uzunluğunda kopyalarını yapabildiğini göstermiştir. Bu zincirlerin katalizör olarak çinko metali eklendiğinde kendilerini 40 birim uzunluğa kadar % 1′in altında bir hata ile kopyalayabildikleri de tespit edilmiştir.

Bu tip reaksiyonlar elbette yeryüzünün ilk dönemlerinde de gerçekleşmiş olabilir. Zamanla ortaya çıkan mutasyonlarla (kopyalama hatalarıyla) doğa daha kararlı/dayanıklı, daha hızlı ve daha az hatayla kopyalanan RNA dizilerini seçecektir.

RNA, tek tip bir biçime sahip ve çift zincirli olan DNA’nın aksine tek zincirli yapıda olduğundan sahip olduğu nükleotid (A, U, G, C) dizisine göre çeşitli 3 boyutlu şekillere kıvrılabilir.

Belirli aminoasitler zayıf bağlarla (H bağı gibi) RNA moleküllerine tutunabilir. RNA kalıp görevi üstlenerek aminoasitlerin birbirine bağlanmasında, yâni basit proteinlerin ortaya çıkışında rol almış olabilir ki modern ribozomların yapısında yapısal olarak bulunan ve tam da bu işi yapan bir RNA çeşidi vardır (=rRNA).

Zamanla üretilen ilkel, protein yapılı enzimler -RNA’nın kopyalanması işi de dâhil olmak üzere- hücrelerdeki baskınlıklarını/etkinliklerini artırarak hemen hemen bütün reaksiyonları katalizleyebilir hâle gelmiş, kalıtsal materyal olarak ortaya çıkan RNA molekülü de doğa koşullarının baskısıyla yerini daha sağlam bir molekül olan DNA‘ya bırakmıştır.

Geriye, hiç bahsetmediğimiz, tüm bu reaksiyonların, moleküllerin, genetik materyalin paketlenmesi işlemi kalıyor. Yapılan deneylerde ayrıca çamur=kil yüzeylerinin yağ asitlerinin sıvı dolu kesecikler (lipozom) oluşturmasını sağladığı, bu süreç içinde mineraller ve bunlara bağlanmış olabilecek proteinler, DNA, RNA moleküllerin de keseciklere hapsolduğu gözlemlenmiştir. Bu sayede dış çevreden farklı bir içsel, kimyasal ortamın oluşturulması sağlanarak ilkel bir hücre zarı ortaya çıkmış olabilir. Bu yağ kesecikleri daha sonra içlerine yeni yağ asitlerini çekerek büyüyebiliyor ve çamur yüzeyindeki mikroskobik deliklerden geçmeye zorlandıklarında içeriklerini yitirmeden bölünebiliyorlar. Bu en ilkel düzeyde genetik materyal sahibi bir hücrenin oluşumu anlamına gelmektedir.

Zaman içerisinde daha organize bir hücre zarına sahip, kendi kendine yetebilen, belirli bir büyüklüğe eriştiğinde bölünebilen daha karmaşık hücreler kimyasal olarak evrildi ve bu süreçte diğer olası yaşam formları ortam koşullarına adapte olamayıp doğa tarafından elendiler.

Beyin öncesi davranış

Gerçek anlamda ilk hücreler yaklaşık olarak 3,8 milyar yıl önce ortaya çıkmıştır.  Bu tek hücreli canlılar hücre duvarında-zarlarında gömülü olarak bulunan reseptör (alıcı) proteinleri ile çevrelerini (bir maddenin besin/toksin olup olmadığını tespiti gibi) algılayabilirler. Canlı, gelen bilgiyi kimyasal olarak kendi bünyesinde işledikten sonra tümleşik bir cevap verir. Besin veya toksin olup olmamasına göre kuyruğuna kaç/yakınlaş bilgisi kimyasal olarak iletilir.

2.7 milyar yıl kadar önce çekirdekli ve zarlı organcıklara (mitokondri, kloroplast organelleri gibi) sahip tek hücreli canlılar iki çekirdeksiz hücrenin (prokaryot) birleşmesiyle (endosimbiyoz) ilk çekirdekli (ökaryotik) hücreleri ortaya çıkardı. İçsel yapının karmaşıklaşması doğal olarak davranışları da kompleksleştirmiştir. Fakat bu periyotta yine de birçok kaynaktan gelen sinyale ya hep ya hiç yasasıyla, hareket et/etme şeklinde analog (0/1) cevaplar verilmektedir.

Günümüzün büyük canlı gruplarının ortaya çıktığı dönem öncesinde milyonlarca yıllık süreçlerde meydana gelen mutasyonların ortaya çıkardığı genetik çeşitlilik ve bu çeşitliliğin uğradığı doğal seçilimle [[[Doğal seleksiyon mekanizmasına göre herhangi bir özellik=gen bulunduğu canlılarda popülasyon içerisindeki diğer bireylere göre “hayatta kalabilme” açısından avantaj sağlıyorsa bu genin sıklığı (frekans) zamanla artacak ve popülasyonda baskın hale gelecektir.]]] tek hücreli canlılarda bir takım temel taşlar ortaya çıkmıştır. Yeni algılayıcı proteinler, ışığı algılayan ilkel gözler[[[Elbette bu gözlerin alacağı optik etkiler sadece hücre içerisinde bir takım biyokimyasal süreçleri tetikleyerek otomatik-mekanik davranışların verilmesini sağlayacaktır. Yoksa herhangi bir bakteri bir zihne sahip olmadığından görüntü algısı da olmayacaktır.]]] (Hücre zarında ışığı algılayan protein pigmentleri canlının güneş ışığına yönelmesini sağlıyor, hareketlerini yönlendiriyor ki tüm canlıların sahip oldukları modern gözlerdeki ışığı algılayan proteinlerin atası niteliğindedir), Voltaj kapılı iyon kanalları (günümüz sinir hücrelerinin sahip olduğu elektriksel potansiyelin kökenleri)…

Çok hücreliliğe geçiş – İlkel sinir sistemi

Tek hücreli yaşam formlarının hücre zarlarında genetik mutasyonlar sonucu yapışkan özellikli proteinlerin belirmesi hücrelerin bir araya gelip-tutunup daha koordineli yapılar oluşturmalarına, daha karmaşık davranışlar-tepkiler göstermesine olanak sağlamıştır. Çok hücreliliğin getirisi belirli görevlerde uzmanlaşmış-farklılaşmış hücreler olmuştur. Evrimsel süreçteki en önemli basamaklardan birisi de çok hücreli organizmaların yapılarındaki kimi hücrelerin nöron benzeri özelleşmiş hücreleri ortaya çıkarmasıdır (600 MYÖ).

Sinir hücrelerinin ve sinaps benzeri boşlukların ortaya çıkışı, daha kompleks ve hızlı tepkiler verebilen sinir sistemlerinin seçilmesine neden olacaktır. Sinir hücreleri üzerinde akan akson potansiyelinin sadece belirli bir alana iletilmesiyle daha spesifik motor cevaplar ve gelişmiş davranışlar yaratıldı.

Sinir ağlarının oluşumu ileride daha karmaşık canlıların ortaya çıkışına zemin hazırlamıştır (Yassı solucan gibi organizmalardaki sinir düğümleri (gangliyon) sinirler ve beyin arasındaki evrimsel halkayı oluştururlar). Çünkü çok hücreli canlıların hücreler arası düzen nöronlarla daha iyi sağlanır.

Sinir sistemlerinin ortaya çıktığı çok hücrelilerle birlikte beynin yer aldığı kafa, göz ve ağız gibi yapılar da hayvanın hareket etmekte olduğu yön doğrultusunda ona avantaj sağlayacak biçimde evrimleşecektir.

Kambriyen patlaması

545 MYÖ, 10 milyon yıl gibi -yeryüzü tarihine göre- kısa bir süre içerisinde bugün yaşayan tüm ana canlı grupların (balıkların, amfibiyenlerin, sürüngenlerin, kuşlar memelilerin) ataları ortaya çıktı. Denizlerdeki oksijen oranının artışının, manyetik kutupların yer değiştirmesinin, iklim değişikliklerinin oluşturduğu çevresel baskıların türleşmeyi hızlandıran en önemli faktörler oldukları düşünülüyor. Ayrıca, gen bölgelerinin kopyalarının genom boyunca dağılmaları (duplikasyonlar) ve zamanla çeşitlenmeleri beyin ve göz evrimini (özellikle renk yelpazesinin farklı kısımlarının algılanması) hızlandırmıştır.

Omurgalılar

470 MYÖ okyanuslarda ilk çenesiz ve omurga yerine omurganın atası olan bir sırt ipliğine sahip yüzgeçsiz balıklar belirmeye başladı. Tüm sistemler çevre koşullarına göre evrildiğinden gelişen beynin enerji ihtiyacı canlıları yüksek enerji içeren besin kaynaklarının tüketimine yönlendirmiştir. Kanda oksijen taşıyıcı molekül olan Hemoglobin de tek zincir olarak bu dönemde ortaya çıkmıştır.

425 MYÖ ise ilk çeneli balıkları görüyoruz. Gen duplikasyonlarıyla günümüzün dört zincirli hemoglobin molekülleri evrilerek oksijen tutma oranı artmış ve böylece beyine daha fazla oksijen sağlanmıştır. Bunun yanında sinir hücrelerinde miyelin kılıf gelişerek akson potansiyelinin akış hızı büyük ölçüde artmış, böylece canlının enerji gideri de düşmüştür [[[Yeryüzünde büyük beyinlere ve gelişmiş algılama sistemlerine sahip iki büyük grup vardır. Omurgalılar ve ahtapot, mürekkep balığı gibi canlıların oluşturduğu sefalopod grubu. Fakat hemoglobin ve miyelin kılıfın sadece çeneli balıkların torunlarına has olması bugün bu torunların Ay’a gidebilecek teknolojiyi kurmalarının temellerini atmıştır.]]].

Sinir ağlarının, sinir düğümlerinin ve basit bir beynin bu dönemde ortaya çıktığını düşünürsek bu canlıların basit de olsa bir Zihin’e sahip olduklarını (?) düşünebiliriz. Sinir hücrelerinin içsel manyetizmalarının eş-uyumluluğu beyne sahip canlıda içsel bir boyutun (5.>> boyut) açılmasına veya içsel boyutların maddeyle temasına neden olur. Zihin sahibi canlılar artık bir makine gibi değil, acı gibi duyguları hissedebilen, sesleri duyabilen, ışığı görebilen varlık konumuna yükselirler. Fakat Bilinç olmadığından bu duygulara, görüntülere karşı bir farkındalık yoktur. Görüntü/His algılandığı anda bilinçsizce otomatik tepki verilir.

Amfibiyenler- Sürüngenler-Memeliler

Hem karada hem denizde yaşayabilen canlıların çıkışından önce denizlerde bu çevrenin koşullarına göre evrilmiş beyinleri ve görme sistemine tercih edilen koklama sistemini görmekteyiz.

375 MYÖ yüzgeçleriyle karayı yoklamaya başlayan bazı balık türleri milyonlarca yıllık süreçlerdeki değişimlerle hem karada hem de suda yaşayabilir hâle gelerek günümüzün dört ayaklı canlıların atalarına evrimleşmiştir. Beyin ve oksijen destek sistemleri de zamanla havaya adapte olmuş ve yeryüzünde soğukkanlı sürüngenlerin baskın hale gelmesine neden olmuştur.

Bu periyotta kara yaşamındaki gece-gündüz arası ısı farkları ilk sıcakkanlı memelilerin evrimini zorlayacaktır. Beynin gelişebilmesi memelilerde daha fazla zaman aldığı için [[[Memeli beyni Sürüngenlerinkine göre 30 milyon yıl içerisinde 4-5 kat artmıştır. Daha sonraki süreçte maymunlarınki diğer memelilerin 2-3 katı, İnsanınki ise 6 katı bir büyüklüğe ulaşacaktır.]]] sinirsel gelişimin büyük bir kısmı doğumdan sonrasına sarkar. Bu da yavruların annelerine korunma ve yiyecek için daha fazla bağımlı olması durumunu ortaya çıkararak memelilerde süt bezleri ve yetiştirme davranışlarının gelişimini (neslin korunmasında artan sorumluluk vb.) teşvik etmiştir.

Limbik Sistemin (duygusal yaşamda çeşitlilik; şefkat, merhamet, üzüntü, korku gibi duygular ve bunların kayıtları), Neokorteksin (duyguların farkındalığı), önbeynin kademe kademe evrimiyle de memeliler çevrenin yapısıyla, şekliye alakalı bilgileri işlemleyebilir, kaydedebilir bir yapıya sahip oldular.[[[ Resimdeki Beyin İnsan türüne aittir. Diğer memeli grupların neokorteksleri ve bununla paralel olarak duyguları üzerindeki Farkındalıkları İnsan’ın sahip olduğundan çok uzaktır.]]]

65 MYÖ dünyaya çarpan büyük bir meteorun yeryüzünde oluşturduğu olumsuz etkiler karanlıkta yaşamaya alışkın sıcakkanlı memelilerin işine yaradı. Atmosferde oluşan büyük toz kümesi yeryüzüne ulaşan ışığı keserek 25 kg üzeri canlıların ve bu arada büyük sürüngenlerin de soylarının tükenmesine neden oldu. Dinozorların ortadan kalkmasıyla memeliler büyük avcıların korkusu olmadan çok hızlı bir şekilde evrilerek yeryüzünün baskın gruplarından biri hâline geldiler.

Primatlar [[[İnsanların, tüm maymunların, lemurların, tersiyerlerin yaşayan ve ortadan kalkmış tüm gruplarını içeren, memeliler sınıfının bir takımı.]]]

[[[Bu ağaç morfoloji, moleküler biyoloji ve genetik bilgilerine dayanarak hazırlanmıştır. Hayvanlar âleminin evrimsel açıdan en gelişmiş takımı olarak kabul edilen Primatların akrabalık ağacı bu şekildedir. Yol ayrımlarında verilen tarihler, dallanmaların ucunda görülen türlerin ortak atalarından ne zaman ayrılıp kendi evrimsel süreçlerine devam ettiğini göstermektedir. İnsan herhangi bir maymun türünden evrimleşmemiştir, fakat maymunlarla ortak atalardan gelmiştir.]]]

50 MYÖ insanların, maymunların, lemurlar, tersiyer gibi tüm türlerin oluşturduğu primat ailesinin ortak atası ortaya çıktı. Büyüyen beynin sonucu olarak bu primatlar doğuştan gelen alışkanlıkların da ötesinde bilişsel mekanizmalarla deneyimlerini öğrenebilmektedirler. Ayrıca, canlının, içinde bulunduğu grubun diğer üyelerinin davranışlarını tahmin etme yeteneğinin [[[Maymunlarla yapılan deneylerde hayvan tarafından gerçekleştirilen herhangi bir davranış sonucu kortekste meydana gelen elektriksel aktivitenin, aynı davranışın maymun tarafından başka bir kişide izlenmesinin de aynı bölgede bir aktiviteye neden olduğu gözlemlenmiştir. Bu ayna nöronların gözlemlenen hareketin beyinde soyut temsilini oluşturduğu bulunmuştur. İnsan bilincine giden yoldaki özbilincin ve belki de “benlik hissi”nin ilkel formları…]]] (sosyal zekâ) de bu dönemde ortaya çıktığı düşünülüyor.

Bu dönemde, dalları sıkı tutabilen ellerin; meyve, sebze, böcek gibi yiyeceklerin daha iyi tanımlanmasında kullanılan 3 boyutlu derinlik algısının da (gözlerin zamanla ön tarafa kayması sonucu) ortaya çıktığı düşünülmektedir.

Hominidler [[[Yaşayan insanı ve şempanzelerden ayrılmış fosil atalarını (Australopithecus ve Ardipithecus gibi) içeren primat ailesi.]]] ve Homo sapiens

Yeryüzünün doğal tarihinin son 5-6 milyon yıllık dönemindeki çevresel değişimler, diğer türlerle olan rekabetler -geçmişte yaşamış ve soyları tükenmiş- insanın atalarını diğer primatlardan ayırmıştır. Modern insanın beyninin evriminde bipedalizmin (iki ayak üzerinde yürüme elleri serbest bırakmış, taşıma, alet kavrama, karmaşık araç yapımı ve kullanımını sağladı) ortaya çıkması, ateşin bulunması (yiyeceklerin pişirilmesinde kullanılarak dişlerin küçülmesine neden olmuş ve çiğneme kaslarının azalması beyine giden enerjide artışa neden oldu) pozitif etkileri olmuştur [[[İnsana giden yol yaklaşık olarak 6 milyon yıl önce şempanze ile olan ortak ata türden ayrılmıştır. Ayrılmadan sonra Homo sapiens‘e kadar birçok ara tür yaşamış ve soyları tükenmiştir. Fosil bilimciler tarafından bu yolda çok sayıda ara formlar bulunmuştur. Australopithecus anamensis, Ardipithecus, Australopithecus afarensis, Homo neanderthalensis, Homo erectus.. gibi ara türler arkeologlar tarafından kazılar sırasında bulunup, çıkarılmış ve tayin edilmiş geçiş fosilleridir.]]].

İlk hominidlerden günümüz insanına kadar gelen bu süreci kısaca özetleyecek olursak:

1) 6 MYÖ: Şempanze ve insan nesli ortak bir atadan ayrıldı.
2) 4 MYÖ: Arka ayakları üzerinde yürüme yetisine sahip Australopithecus anamensis…
3) >3 MYÖ: Australopithecus afarensis (”Lucy”) ara türü…
4) 2.5 MYÖ: Bazı hominidlerin taşları kullanarak keskin kenarlı aletler yapması…

5) 2 MYÖ: Daha büyük beyinleriyle Homo ailesinin ilk üyeleri (kabiliyetli insan anlamında Homo habilis) belirmeye başladı.
6) 1.5 MYÖ: Baltanın icadı ve kullanımı. Hominidlerin Afrika’nın dışına (çoğunlukla Asya ve Avrupa) yayılması. Bu hominidler Avrupa’da yaşayan Neanderthal’lerin (Homo neanderthalensis) ve Asya’da yaşayan Homo erectus‘un (dik yürüyen insan) atalarını içermektedir.
7) 100 bin YÖ: İnsan beyninin daha da büyümesi (şu anki hacmine yakın). İlk Homo sapiens‘lerin Afrika’da belirmesi. Homo neanderthalensis ve Homo erectus aynı zamanda Eski dünyanın diğer taraflarında yaşamlarını sürdürmekte.
8) 50 bin YÖ: Kültürün ortaya çıkması. Mağara resimleri, süs eşyaları, ihtimam gösterilerek yapılan mezarlar… Modern insanın Afrika’nın ötesine açılması.
9) 25 bin YÖ: Diğer Homo cinslerinin soylarının tükenmesi ve geride sadece Modern insanın, Homo sapiens‘in kalması, Eski Dünyada yayılması.

Her biri ortalama 1000 sinapsa sahip 100 milyon nöron ve bunun 10 katı daha fazla destek hücrelerinden oluşan Modern İnsan beyninin getirisi dil, kültür, düşünme, konuşma gibi üstün yetenekler olmuştur [[[Elbette bu pozitif sonuçların yanında “benlik” hissinin ortaya çıkışıyla “kıskançlık, haset, gurur, utanç duyma” gibi duygular da Zihne yerleşmiştir.]]]. İnsan Bilinci sadece çok büyük bir beynin sonucu değil, aynı zamanda beyindeki büyük düzenin, karmaşıklığın, yeni koşullara gösterilen esnekliğin (plastisite) sonucudur. İnsan beyni bilgisini ve kültürünü de gelecek nesillere aktarabilecek düzeye ulaşarak yeryüzünde yüksek zekâsı ile istediği gibi hükmeden tür hâline gelmiştir.

Tüm canlıların içsel ve dışsal kuruluşları gezegenin doğal tarihinde yaşadıkları çevrenin izlerini taşırlar. İnsan beyni de 4 milyar yıldır kendini kusurlu bir şekilde kopyalayan o genetik materyalin torunlarının yaşadıklarının tarihidir [[[Anne karnında geçirmiş olduğumuz evreler de türümüzün tarihinin kaba ve üstünkörü bir tekrarıdır.]]]. O ilk genetik materyalin bu torununun hem kendi kökenini (ilk genetik materyali) hem de yaşamın kökenini araştırması gerçekten hayranlık vericidir.

Doğa, tek hücreli bakterilerin “sonsuz şimdi”yi yaşayan birkaç saniyelik kimyasal hafızalarından 4 milyar yıllık [[[İnsan beyni ne kadar gelişmiş olsa da 4 milyar yıllık bir zaman dilimini algılayabilecek/tasavvur edebilecek bir kapasitede değildir. Yeryüzünün tarihini 1 güne indirgersek doğanın kendisini ilkel hayat biçimleri olarak bulması sabah 5′te, çekirdekli hücrelerde 17′de, çok hücreli hayat olarak 20′de, ilk amfibilerde 22′de, ilk memelilerde 23:12′de, ilk primatlarda 23:30′da, ilk hominidlerde 23:58′de, Homo sapiens‘te 5 sn kala, Kutsal metinlerdeki Âdem lakaplı bilinçte ise 30 salise önce olacaktır.]]] süreçteki olağanüstü artışıyla insan beyninde bir ömrün sahip olduğu deneyimleri, düşünceleri, duyguları saklayan “holografik hafıza”da kendini deneyimlerken bulmuştur.

Kaynak:http://www.bilimfelsefedin.org/?p=850